Park powołano dla ochrony lasów z torfowiskami i śródleśnymi jeziorami położonymi we wschodniej części Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Najcenniejsze fragmenty chronione są w postaci aż sześciu rezerwatów przyrody.

Ukształtowanie powierzchni Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego ma wybitnie równinny charakter. Decydujący wpływ na obecne ukształtowanie powierzchni miało zlodowacenie środkowopolskie. Pozostawiło ono po sobie specyficzne typy osadów. Na dużych powierzchniach występują utwory akumulacji jeziorzyskowo-rzecznej, piaski wodnolodowcowe oraz piaski eoliczne, które tworzą wyraźne pagórki lub wały wydmowe. Ukształtowanie powierzchni oraz podłoże w postaci polodowcowych osadów spowodowały wykształcenie się specyficznych gleb. Tereny wierzchowinowe pokrywają różnego rodzaju gleby bielicowe o małej przydatności rolniczej, obniżenia natomiast zajmują gleby torfowe.

 

Sobiborski Park Krajobrazowy leży w dorzeczu Bugu. Sieć rzeczna na tym terenie jest bardzo uboga. Park odwadniany jest przez niewielką rzeczkę Tarasienkę oraz system rowów melioracyjnych. Tereny sąsiadujące z Parkiem rozcina rzeka Włodawka, Krzemianka i Bug.

 

Charakterystycznym elementem Parku jest występowanie siedmiu śródleśnych jezior, których tylko niewielkie fragmenty brzegów są dostępne. Jeziora te mają różną genezę, morfometrię i charakterystykę limnologiczną. Największe z nich jest Wspólne, które podobnie jak Koseniec, Perespa i Płotycze ma wody o charakterze eutroficznym. Jezioro Brudzieniec i Brudno posiada wody eutroficzno-dystroficzne, zaś Orchowe dystroficzne. Cechą charakterystyczną tych jezior jest niedostępność ich brzegów spowodowana przez otaczające je bagna i torfowiska śródleśne.

 

Park położony jest na obszarze Transgranicznego Rezerwatu Biosfery UNESCO „Polesie Zachodnie”. TRB „Polesie Zachodnie” połączył trzy istniejące do 2012 roku osobno krajowe rezerwaty biosfery w trzech krajach: RB „Polesie Zachodnie” (Polska), RB Polesie Nadbużańskie (Białoruś) i Szacki RB (Ukraina) i jest obecnie czwartym w świecie transgranicznym rezerwatem biosfery łączącym trzy kraje. Swój unikalny charakter krajobrazowy i wartość przyrodniczą potwierdza pokrywanie się rezerwatu biosfery z innymi obszarowymi formami ochrony przyrody. Od granicy Polski, którą stanowi rzeka Bug ciągnie się on na zachód niemal 60 km w linii prostej spajając w jedną integralną całość Sobiborski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy „Pojezierze Łęczyńskie”, Poleski Park Krajobrazowy, Poleski Park Narodowy oraz Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu.

 

Najcenniejsze fragmenty Sobiborskiego Parku Krajobrazowego zostały objęte dodatkową ochroną. Na terenie Parku utworzono 6 rezerwatów przyrody: rezerwaty typu wodno-torfowiskowego „Brudzieniec”, „Jezioro Orchowe”, „Magazyn” i „Trzy jeziora” powstały dla ochrony jezior i terenów wodnotorfowiskowych z przyległymi doń ekosystemami leśnymi. Istnieją również dwa rezerwaty faunistyczne: „Żółwiowe błota” ustanowiony dla zachowania miejsc bytowania i lęgowisk żółwi błotnych oraz „Małoziemce”, gdzie ochronie podlega kolonia lęgowa czapli siwej. W granicach omawianego obszaru powołano Specjalny Obszary Ochrony Siedlisk Natura 2000 „Lasy Sobiborskie”, zaś w otulinie Parku znalazły się fragmenty obszarów Natura 2000 Specjalny Obszary Ochrony Siedlisk „Poleska Dolina Bugu” i Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Środkowego Bugu”. Na terenie Lasów Sobiborskich powołano cztery użytki ekologiczne: „Uroczysko Dekowina”, „Żłobek” i „Luta” w celu zachowania śródleśnych torfowisk oraz „Dolina rzeki Tarasienki” dla ochrony cennych zbiorowisk szuwarowych, wodnych i zaroślowych. W Parku oraz jego najbliższych okolicach znajdują się pomniki przyrody. W okolicach Kosynia za drzewa pomnikowe uznano dwa dęby szypułkowe, w Starym Stulnie lipę drobnolistną, a w parku podworskim w Majdanie Stuleńskim objęto ochroną dwie grupy drzew złożone z jesionów wyniosłych i dębu szypułkowego. Warto podkreślić, że dolina Bugu została uznana w „Paneuropejskiej strategii ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej” za europejski korytarz ekologiczny.